Trong bối cảnh phát triển nông nghiệp xanh và bền vững, việc tái chế phụ phẩm nông nghiệp không còn là lựa chọn mà trở thành một yêu cầu cấp thiết, vừa mang lại hiệu quả kinh tế vừa bảo vệ môi trường thiết thực. Trung tâm kỹ thuật Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội (Trung tâm) thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã phối hợp với Ủy bân nhân dân các phường, xã tổ chức tuyên truyền, tập huấn công tác tái chế phụ phẩm nông nghiệp tới các hộ gia đình sản xuất nông nghiệp, bà con nông thôn và người dân trên địa bàn thành phố (TP) Hà Nội,góp phần từng bước xây dựng nền nông nghiệp tuần hoàn, bảo vệ môi trường thủ đô và nâng cao đời sống người dân.

Hướng đến kinh tế xanh - tuần hoàn: Từ tư duy đến hành động

Theo Thống kê Hà Nội, TP Hà Nội có tổng diện tích trồng trọt lớn và số lượng đàn gia súc, gia cầm thuộc nhóm dẫn đầu cả nước. Tính đến hết quý III/2025, tổng diện tích gieo trồng cây hàng năm toàn Thành phố ước đạt 219,5 nghìn ha, trong đó, diện tích gieo trồng lúa khoảng 149,5 nghìn ha, còn lại là diện tích trồng ngô, đậu tương, lạc, rau các loại. Đối với hoạt động chăn nuôi, ước tính đàn trâu khoảng 28,9 nghìn con, đàn bò 116 nghìn con, đàn lợn 1,25 triệu con, đàn gia cầm 37,9 triệu con. Tuy nhiên, diện tích gieo trồng lớn, hoạt động chăn nuôi rộng cũng kéo theo lượng lớn các loại phụ phẩm cây trồng, chất thải chăn nuôi được thải ra môi trường. Những “phế phẩm” này, nếu không được xử lý đúng cách, sẽ trở thành gánh nặng môi trường, gây ô nhiễm không khí khi bị đốt cháy, ô nhiễm nguồn nước khi phân hủy trong môi trường ẩm ướt, và thậm chí là nguồn phát tán dịch bệnh.

Với mục tiêu khuyến khích, thay đổi thói quen, nhận thức và tư duy người sản xuất, đặc biệt là khối sản xuất nông sản hữu cơ trong việc tăng cường tái sử dụng, tái chế biến chất thải hữu cơ, phụ phẩm nông nghiệp thành nguyên liệu, nhiên liệu và các sản phẩm thân thiện với môi trường. Qua đó, không chỉ giúp nâng cao chất lượng sống của nhân dân thủ đô nói chung, đặc biệt là người dân nông thôn cả về vật chất và tinh thần, mà còn là một trong những giải pháp quan trọng, là “chìa khóa vàng” cho sự phát triển của nền kinh tế xanh - tuần hoàn, đảm bảo môi trường sống thủ đô xanh, sạch, đẹp, an toàn, văn minh.

Trong giai đoạn từ năm 2023 đến năm 2025, Trung tâm đã thiết kế, in tờ rơi tuyên truyền về tái chế, tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp, vai trò của phụ phẩm nông nghiệp đối với hoạt động sản xuất nông nghiệp và các phương pháp thu gom, xử lý phụ phẩm bằng chế phẩm sinh học. Phối hợp thông qua chính quyền, hội đoàn thể của các phường, xã ngoại thành cấp, phát 791.840 tờ rơi đến tay người dân.

Đồng thời, Trung tâm đã phối hợp cùng Phòng Kinh tế, Hội liên hiệp phụ nữ, Hội nông dân các phường, xã mở 685 lớp tập huấn Hướng dẫn kỹ thuật tái chế, tái sử dụng chất thải hữu cơ, phế phụ phẩm nông nghiệp thành nguyên liệu, nhiên liệu và các sản phẩm thân thiện với môi trường gắn kết chuỗi giá trị nông sản hữu cơ trên địa bàn TP Hà Nội, với sự tham gia của gần 69 nghìn người là hội viên các hợp tác xã, đại diện các hộ sản xuất nông nghiệp và người dân vùng nông thôn, đặc biệt là các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm ngoại thành Hà Nội như Đông Anh, Ba Vì, Đan Phượng, Mỹ Đức, Phú Xuyên, Phúc Thọ, Chương Mỹ, Mê Linh, Sóc Sơn, Hoài Đức, Thanh Trì, Thường Tín, Quốc Oai,…

 Quang cảnh hội nghị. Ảnh: Phòng KT Môi trường

Tại các lớp tập huấn, hội viên các hợp tác xã, đại diện các hộ gia đình sản xuất nông nghiệp và người dân đã được tiếp cận trực tiếp các nội dung trọng tâm bao gồm cách thu gom, xử lý phế phẩm nông nghiệp và tầm quan trọng của tái chế phụ phẩm nông nghiệp một cách dễ hiểu và đơn giản nhất. Những phụ phẩm dễ gặp nhất như rơm rạ sau gặt lúa, thân cây ngô sau thu hoạch, lá cây, rau củ quả hỏng, chất thải chăn nuôi gia súc, gia cầm...Các phụ phẩm này được coi là không có tác dụng, đa phần được đốt, bỏ ra môi trường, gây lãng phí tài nguyên hữu cơ, ô nhiễm không khí, đất, nước và ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống của con người. Tuy nhiên, ở một khía cạnh khác, những phụ phẩm này lại là một nguồn tài nguyên dồi dào, sẵn có và hoàn toàn có thể tái tạo thành các sản phẩm hữu ích như làm thức ăn cho vật nuôi, phân bón hữu cơ hay biến chúng thành nguồn năng lượng sinh học. Do đó, việc chủ động tái chế phụ phẩm không chỉ góp phần giữ gìn môi trường sạch sẽ, không khí trong lành, hạn chế ô nhiễm nguồn nước, mà còn mở ra những cơ hội kinh tế bất ngờ, nâng cao và cải thiện đời sống cho bà con nông thôn, cũng như dần hình thành một tư duy xanh trong sản xuất nông nghiệp.

Phối hợp và hỗ trợ nhiều “nhà” tạo tác động chuyển biến hiệu quả hơn

Theo đánh giá chung, tiềm năng của phế phẩm nông nghiệp là vô cùng lớn. Mặc dù vậy, thực tế cho thấy, việc tái chế phế phẩm nông nghiệp của bà con nông dân hiện vẫn dừng ở mức nhỏ lẻ, tự phát...và chỉ khoảng 30% lượng chất thải phát sinh trong chăn nuôi được tái sử dụng làm nguyên liệu đầu vào cho công trình khí sinh học, 58% lượng chất thải chăn nuôi được sử dụng làm phân bón hữu cơ và bằng các hình thức khác như nuôi trùn quế, ruồi lính đen...

Do vậy, trong mỗi buổi tập huấn, Trung tâm luôn chú trọng hướng dẫn người dân những cách thức thu gom, các phương pháp và kỹ thuật để tái chế, cũng như giới thiệu một số mô hình ứng dụng công nghệ sinh học đơn giản để biến những phế phẩm nông nghiệp thành những sản phẩm hữu ích phục vụ cho sản xuất, trồng trọt, chăn nuôi, thậm chí phục vụ cho chính cuộc sống sinh hoạt của người dân. Đơn giản nhất là việc dùng phế phẩm để ủ thành phân bón hữu cơ từ việc thu gom rơm rạ, bã mía, cành lá khô, rau củ quả hỏng...giúp cải tạo đất và cung cấp dưỡng chất cho cây trồng mà không cần đến hóa chất. Đến cách chế biến cây ngô, vỏ đậu thành thức ăn cho vật nuôi, giảm chi phí và tăng cường dinh dưỡng, hay như dùng rơm, rạ để sản xuất ra nấm cho năng suất và chất lượng cao, nuôi giun trùn quế,…Đặc biệt hiện nay, với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ hiện đại, việc sản xuất ra các sản phẩm mang tính công nghệ, ứng dụng cao từ các phế phẩm nông nghiệp để phục vụ đời sống như biến vỏ trấu thành viên nén sinh khối tạo ra nguồn nhiên liệu sạch thay thế than tổ ong; vỏ trấu, bã mía cũng có thể được sử dụng làm vật liệu cách nhiệt, gạch không nung... đều mang tính khả thi và được đánh giá cao.

Các chuyên gia tập huấn tại hội nghị. Ảnh: Phòng KT Môi trường

Có thể khẳng định, sau mỗi buổi tập huấn, mỗi người dân tham dự đều được nâng cao về kiến thức và kỹ năng. Cá nhân họ nhận thức được rằng, không cần đến những công nghệ phức tạp, họ hoàn toàn có thể tự tay biến phế phẩm nông nghiệp thành những sản phẩm có ích ngay tại nhà mình. Qua đó, vừa chống lãng phí, tiết kiệm được chi phí vừa có cơ hội tăng thêm thu nhập. Nhưng trên hết, chính khi người nông dân bắt đầu tái chế phế phẩm nông nghiệp thì cũng là lúc họ bắt đầu hành trình sống xanh, sản xuất nông nghiệp song song với bảo vệ môi trường.

Hỗ trợ chế phẩm sinh học, thùng rác cho các hộ gia đình tham gia xử lý rác thải sinh hoạt

Với những thay đổi đáng kể từ quá trình nhận thức cho đến bắt tay thay đổi hành vi trong việc tái chế các phế phẩm nông nghiệp, có thể thấy rằng, việc này đặc biệt có ý nghĩa với các hộ gia đình ở nông thôn, nơi mà việc tối ưu hóa mọi nguồn lực đều được đánh cao. Bên cạnh đó, khi mọi cá nhân, mọi gia đình, mọi hộ sản xuất đều tự ý thức, chủ động tái chế phế phẩm cũng sẽ rất cần đòn bẩy là các chính sách hỗ trợ từ nhà nước và các tổ chức, doanh nghiệp để tạo ra một mạng lưới hỗ trợ, xây dựng chuỗi liên kết giá trị cho các sản phẩm tái chế, để từ đó tạo động lực mạnh mẽ cho người dân tham gia vào hoạt động tái chế, biến việc tái chế từ một hành động đơn lẻ thành một phong trào lan tỏa sâu rộng, xây dựng được một cộng đồng đoàn kết bền vững, hiệu quả hơn với môi trường và góp phần đáng kể vào nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn...